Κατηγορία: Ομιλίες
10/1/2015, ομιλία στα πλαίσια της ημερίδας “Ρήξη ή Ομηρία;”
Η ομιλία έγινε στα πλαίσια της Ημερίδας που διοργάνωσε η εφημερίδα Δρόμος της Αριστεράς στις 10/1/2015 στην Αθήνα με θέμα: Ρήξη ή Ομηρία; Πολιτικό σύστημα και λαϊκός παράγοντας την επόμενη μέρα. Δείτε εδώ όλες τις ομιλίες από τους εξαιρετικά ενδιαφέροντες ομιλητές http://www.e-dromos.gr/video-hmerida-10-01-2015/
21/12/2014, παρουσίαση βιβλίου και συζήτηση με τον Ευτύχη Μπιτσάκη στο Βύρωνα
Κυριακή 21/12/2014, 10:30 π.μ., δημαρχείο Βύρωνα.
Ο ρόλος της ανθρώπινης φύσης στο ιστορικό γίγνεσθαι.
Αντιφάσεις και Δυνατότητες. Η ανθρώπινη φύση είναι συμβατή με τον σοσιαλισμό;
Συζήτηση με τον Ευτύχη Μπιτσάκη καθηγητή φιλοσοφίας
στο Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων.
Το βιβλίο θα παρουσιάσει ο Ρούντι Ρινάλντι
http://blogvirona.blogspot.gr/2014/12/blog-post_585.html
14/6/2014- Ομιλία στο Maydays 2014 – Η Αριστερά σε Ελλάδα και Ευρώπη μπροστά σε νέες ιστορικές συνθήκες
2/12/2013- Εκδήλωση Δρόμος της Αριστεράς-Ο ευρωπαϊσμός σε κρίση
“Διανύουμε μια πρωτόγονη ιστορική φάση, αλλά εξόχως ενδιαφέρουσα”, ομιλία στην εκδήλωση των εκδόσεων “Στοχαστής”, 18/2/2013
Τη Δευτέρα 18 Φεβρουαρίου 2013 πραγματοποιήθηκε εκδήλωση παρουσίασης των βιβλίων του Αντόνιο Γκράμσι «Για την αλήθεια ή για το να λέμε την αλήθεια στην πολιτική» και του Λουκά Αξελού «Ξαναδιαβάζοντας τον Γκράμσι», που κυκλοφορούν από τις εκδόσεις Στοχαστής (http://www.stochastis.gr).
Στην εκδήλωση παραβρέθηκαν και μίλησαν οι :
– Λαοκράτης Βάσσης, φιλόλογος-συγγραφέας
– Γιώργος Μανιάτης, καθηγητής Πανεπιστημίου Αθηνών
– Νίκος Ξυδάκης, δημοσιογράφος
– Ρούντι Ρινάλντι, εκδότης της εφημερίδας Δρόμος της Αριστεράς
Την εκδήλωση έκλεισε ο Λουκάς Αξελός, συγγραφέας και υπεύθυνος των εκδόσεων Στοχαστής.
ΡΡ: Η σημασία του γκραμσιανού έργου και η ιδιαίτερη θέση του στο μαρξιστικό πολιτικό-θεωρητικό οικοδόμημα έχει ορισμένα «παράξενα» στοιχεία, αφού το κύριο θεωρητικό έργο του, τα Τετράδια της φυλακής, δεν γράφτηκαν για να εκδοθούν, διαβάστηκαν κατά κύματα ή καλύτερα δόθηκαν τμήματα του έργου αυτού κατά δόσεις για να εξυπηρετηθούν πολιτικές σκοπιμότητες.
Αυτή η παραξενιά της ιστορίας έτυχε σε έναν άνθρωπο-διανοητή-ηγέτη του ιταλικού κομμουνιστικού κινήματος του οποίου η ζωή και το έργο σκόπευαν να αποτελέσουν μια αξεδιάλυτη ενότητα.
Ο ίδιος δεν δημοσίευσε κανένα βιβλίο, απέφευγε καν να υπογράφει τα άρθρα που δημοσίευε στον Τύπο και το βασικό του έργο, τα Τετράδια της φυλακής, εκδόθηκαν ολοκληρωμένα για πρώτη φορά το 1975 σε μια έκδοση υπό την επιμέλεια του Τζερατάνα. Το έργο αυτό γραφόταν ανάμεσα στο 1929 όταν πρωτοδόθηκε στον Αντόνιο Γκράμσι η δυνατότητα να γράφει (είχε συλληφθεί το 1926) και σταμάτησε να γράφεται (δεν τελείωσε ποτέ, αφού είναι ένα σύνολο από σημειώσεις μεταγραμμένες σε διάφορα τετράδια) το 1935, όταν πλέον η υγεία του δεν του επέτρεπε να συνεχίζει. Δύο χρόνια μετά ο Γκράμσι πεθαίνει (1937).
Ο Γκράμσι έδρασε και ανήκει στην μεγάλη στρατιά των επαναστάσεων που συγκλόνισαν τον 20ό αιώνα και αντιμετώπισε πρακτικά, πολιτικά, πολιτιστικά και ηθικά πολλά δύσκολα προβλήματα της πολιτικής, του κράτους, της κουλτούρας, των διανοουμένων, του κόμματος, των απαντήσεων του κεφαλαίου, τον φασισμό, τον αμερικανισμό και τόσα άλλα.
Δίκαια το γκραμσιανό έργο αποτελεί πηγή έμπνευσης, στοχασμού, θεωρίας, και κουλτούρας. Έργο που ανοίγει δρόμους για την θεωρία και την πράξη της απελευθέρωσης. Ένα μεγάλο εργαστήρι σκέψης, αποτίμησης, διάνοιξης νέων δρόμων κ.λπ. Γι’ αυτό και η επαφή με το έργο του μετασχημάτισε, ωρίμασε, διαμόρφωσε όσους ήρθαν σε επαφή με αυτό πολλά-πολλά χρόνια μετά.
«Πρωτόγονη ιστορική φάση»
Σε ένα σχόλιό του, ο Γκράμσι θα κάνει την παρακάτω επισήμανση:
«Το να επιμένουμε στο στοιχείο “πρακτική” του δεσμού θεωρία-πρακτική, όταν τα δύο αυτά στοιχεία έχουν διασπαστεί, έχουν αποκοπεί, σημαίνει ότι διανύουμε μια σχετικά πρωτόγονη ιστορική φάση».
Κάθε άνθρωπος που έχει μια μικρή έστω πείρα ή σχέση με το πραγματικό κίνημα ή με ενδιαφέροντα και ανήσυχα πολιτικά εγχειρήματα, δεν μπορεί, θα έχει συναντήσει το περίφημο πρόβλημα της σχέσης θεωρίας και πράξης. Ο Γκράμσι κάνει λόγο για την φάση όπου αυτά τα δύο έχουν διασπαστεί, ή αποκοπεί. Τότε πρόκειται για μια πρωτόγονη φάση μπουσουλίσματος του πραγματικού κινήματος και αναζήτησης δρόμων μη πιστοποιημένων και έγκυρων.
Στις μέρες μας ζούμε μια τέτοια «πρωτόγονη φάση» και η ανάγκη για νέα θεωρία και νέα οργάνωση βοά από παντού.
Τις τελευταίες δεκαετίες συντελέστηκαν τεράστιες κατολισθήσεις (θεωρητικές και πρακτικές) , έχουν τεθεί θέματα από την πρακτική πείρα και διάφορα κινήματα, όμως, ελάχιστα βήματα έχουν γίνει στο να συνοψιστεί κριτικά η πείρα, να βγούνε συμπεράσματα, να σκιαγραφηθούν θεωρητικές συλλήψεις και εφαρμογές τους, δεν εμφανίστηκε ένα νέο κύμα επανασύνδεσης της θεωρίας με την πρακτική.
Η ίδια η ιστορική εξέλιξη έχει φέρει στην επιφάνεια ένα όχι ευκαταφρόνητο υλικό που ζητά την θεωρητική επεξεργασία του και την στρατηγική τοποθέτηση απέναντι στις νέες προκλήσεις και προσκλήσεις της ιστορίας.
Ο 20ός αιώνας πέρασε, έδωσε υλικό, άνοιξε δρόμους, γνώρισε αποτυχίες και ήττες επαναστάσεων και μεταβατικών προσπαθειών. Ζητήματα όπως:
- Η παλινόρθωση του καπιταλισμού στις μεταβατικές κοινωνίες
- Η αναδιάρθρωση του κεφαλαίου σαν απάντηση στην παγκόσμια παρατεταμένη κρίση
- Η παγκοσμιοποίηση της αγοράς και των καπιταλιστικών σχέσεων μετά από μια διάσπασή τους
- Η διάψευση της σωτήριας λύσης που θα ερχόταν μέσα από την ΕΤΕ και συνεπώς το πρόβλημα της επιστήμης και της γνώσης στις σύγχρονες συνθήκες
- Η διατάραξη της σχέσης φύσης-κοινωνίας-ανθρώπου
- Η ανάδυση ζητημάτων που φαίνονταν να έχουν ξεπεραστεί (θρησκευτικοί και εθνικιστικοί φονταμενταλισμοί)
για να αναφέρουμε ορισμένα μόνο από τα σοβαρά ζητήματα, ζητούν μια νέα και βαθύτερη, πλουσιότερη και πιο εκτενή θεωρητική αντιμετώπιση από ό,τι έθετε στην παγκόσμια ημερήσια διάταξη η επανάσταση στις αρχές του 20ού αιώνα.
Στον Γκράμσι ανήκει το μερίδιο εκείνο που έκανε πιο φανερή την ανάγκη να επεκταθεί η ματιά και ο ορίζοντας του εργατικού κινήματος πιο πέρα από εκεί που έφτασε με την Οκτωβριανή Επανάσταση. Αναμετρήθηκε θεωρητικά και πρακτικά με τα προβλήματα, τις συνθήκες και τις προϋποθέσεις που χρειάζονται μια ορισμένη αντιμετώπιση σε συνθήκες αναπτυγμένων χωρών και με πυκνά πλέγματα ιδεολογικών και κρατικών μηχανισμών, χειριστικών μηχανισμών.
Επεξεργάστηκε μια γενική στάση και στρατηγική και επεσήμανε πόσο σημαντικό είναι, πόσο ζωτικό είναι για το απελευθερωτικό κίνημα του προλεταριάτου, να εγκαταλείψει μια οικονομίστικη αντίληψη και έναν περιορισμό του αγώνα στα επίπεδο αυτό.
Κουλτούρα, πολιτική, ηθική, εποικοδομήματα, ιδεολογία ή ιδεολογίες, ηγεμονία, υλικοί μηχανισμοί δημιουργίας της συναίνεσης, μορφωτικοί όροι και άλλα, αποτελούν κεντρικά ζητήματα στο τρόπο που ο Γκράμσι διαπραγματεύεται τα διάφορα θέματα και στο ποια ζητήματα δίνει έμφαση πώς πρέπει να συμπληρώνουν, να στηρίζουν, να εμπλουτίζουν την πολιτική πάλη, τις οικονομικές διεκδικήσεις, το κράτος και τον μαρασμό του και άλλα.
Γι αυτό αποτιμώντας το έργο του μπορούμε να τονίσουμε τα ακόλουθα:
Πέρα από το ότι το σύνολο της σκέψης του ήταν πρωτότυπο, γόνιμο και προαγωγικό: Θεμελιώδεις ένννοιες της σκέψης του όπως το ιστορικό μπλοκ κοινωνικοπολιτικών δυνάμεων και η ηγεμονία αποτέλεσαν θεωρητικές καινοτομίες που ενσωματώθηκαν στον κλασικό μαρξισμό.
Μέσα από την έννοια της ηγεμονίας είχαμε απελευθέρωση της πολιτικής στην οποία αποδόθηκε αυτονομία αλλά και νέα όρια βεβαίως.
Απελευθερώνει από τον οικονομισμό, διότι η πολιτική δεν είναι η αυτόματη, γραμμική, ανεπεξέργαστη μεταφορά των οικονομικών συμφερόντων της εργατικής τάξης στο πολιτικό πεδίο.
Τα ίδια τα ταξικά συμφέροντα (και οι τάξεις) ορίζονται κατά τρόπο ορατό πλέον και στο ιδεολογικό και στο πολιτικό πεδίο πέραν του οικονομικού. Και αυτός ο ορισμός συνδέεται με την διαμόρφωση πολιτικής στρατηγικής.
Η ηγεμονία καθιστά την πολιτική συνθετότερη τόσο ως
α) λειτουργία του πολιτικού
β) ως στρατηγική του προλεταριάτου.
Αυτή η συνθετότητα, μας απομακρύνει από την ψευδαίσθηση ότι η κοινωνική πορεία, θα είναι μονόγραμμη εφαρμογή συμφερόντων (π.χ. μιας τάξης) και κατά συνέπεια εύκολα χειραγωγήσιμη και διευθυνόμενη. Μας απομακρύνει από την εξελικτική αντίληψη του σοσιαλισμού ως γραμμική οικοδόμηση φθινουσών ταξικών αντιθέσεων.
Η σκέψη του οδηγεί σε πλήγμα της μονολιθικότητας. Όχι τόσο της εσωκομματικής η οποία συνδέθηκε με ιστορικές ανάγκες εξαιτίας των διώξεων και της παρανομίας, αλλά όπως αυτή μεταφέρθηκε και μεθερμηνεύτηκε στη θεώρηση για την κοινωνία και την ταξική πάλη. Κατά συνέπεια μονοκομματικότητες, αυθεντικοί εκφραστές της αλήθειας, αποκλειστικοί κληρονόμοι και δη της ιστορίας του εργατικού κινήματος και του μαρξισμού, αμφισβητήθηκαν οριστικά.
Πέραν αυτού όμως μέσα από το ιστορικό μπλοκ αμφισβητήθηκε και η μονοταξικότητα της πολιτικής προοπτικής. Η πορεία προς την κοινωνική απελευθέρωση πλέον δεν θα είναι η πορεία μιας τάξης (άντε και των δομικά προσδιορισμένων συμμάχων της) που θα καταφέρει να επιβάλει τα συμφέροντά της. Παραπέμπει σε κάθε φάση της πορείας μετάβασης στην διαμόρφωση ενός σύνθετου μπλοκ στο εσωτερικό του οποίου οι δείκτες ηγεμονίας (ήτοι κυριαρχίας και πρωτοπορίας) είναι ζητούμενοι και προς κατάκτηση, όχι εκ των προτέρων προσδιορισμένοι.
Ακόμα, η έννοια της ηγεμονίας δεν περιορίζεται στενά στο ζεύγος καταναγκασμός και συναίνεση όπως προσπάθησε ένα ορισμένο είδος μαρξισμού προκειμένου να τη χωρέσει στα στενά όρια του. Και ο πολιτισμός; Οι πολλές διαστάσεις της υποκειμενικότητας; Η ιστορική κληροδοσία στα πλαίσια του μαρξισμού; Αλλά και εκτός αυτού; Ή δεν υπάρχει τίποτα εκτός αυτού;…
Ζούμε λοιπόν σε μια πρωτόγονη φάση χωρίς επαναστατική θεωρία. Αλλά και με πολύ υλικό που ζητά, που σπρώχνει προς την ανάγκη της θεωρίας, με μαζικά κινήματα και προχωρήματα που είναι φορείς νέων αναγκών και θεωρητικών ψηγμάτων.
Ζούμε μια φάση όπου το κεντρικό ερώτημα που θέτει ο Γκράμσι στην αντιπαράθεσή του με τον οικονομισμό, δηλαδή «πώς γεννιέται η ιστορική κίνηση πάνω στη βάση της οικονομίας», παίρνει νέα συνθετότητα.
Όχι μέσα από κάποιον αυτοματισμό, αλλά μέσα από διαμεσολαβήσεις, μέσα από την πολιτική και σε ατομικό επίπεδο μέσα από ιδεολογικά σχήματα. Που όμως, όλα αυτά τα δίκτυα της διαμεσολάβησης, της υποκειμενοποίησης, της εσωτερίκευσης και των ιδεολογικών συμβόλων είναι πυκνότερα, συνθετότερα. Τούτο αποδεικνύεται από:
• Τα νέα διεθνικά κινήματα
• Το μορφωτικό επίπεδο των δρώντων και αγωνιζόμενων ανθρώπων
• Την τεράστια άρνηση της ζωντανής εργασίας από την σφαίρα της παραγωγής που καθιστά νόμιμο το ζήτημα του περάσματος σε ένα ανώτερο κοινωνικό σύστημα, το αίτημα του κομμουνισμού και της απελευθέρωσης χρόνου για την κοινωνία των συνεταιρισμένων παραγωγών
• Το αίτημα της ταυτότητας που παίρνει ξανά διαστάσεις
• Το τεράστιο αίτημα συμμετοχής και πραγματικής δημοκρατίας σε όλα τα μήκη και πλάτη του κόσμου
• Την νέα λαϊκή και εθνική αφύπνιση
• Τον γιγαντισμό των χειριστικών μηχανισμών και των δυνάμεων καταστροφής.
Με άλλους όρους έχουμε φθάσει σε ένα σύστημα κοινωνικών σχέσεων που γεννά:
- Παραγωγή για την παραγωγή σε ένα ξέφρενο κυνηγητό υπερκέρδους και μια αποστράγγιση των διαδικασιών αυτών σε πλανητική κλίμακα (παγκόσμια οικονομική κρίση, πλασματική οικονομία κ.λπ.)
- Κράτος και διάχυση, γιγάντωση του κράτους, επί της κοινωνίας
- Αλλοτρίωση, γενικευμένη αλλοτρίωση
- Καταστροφή και δυνάμεις καταστροφής
Και είναι ανάγκη το πέρασμα σε ένα άλλο σύστημα κοινωνικών σχέσεων σε αντίθετη εντελώς φορά από αυτό που γνωρίζουμε και αυτό γίνεται ολοένα και πιο κατανοητό σε παγκόσμιο επίπεδο, σε επίπεδο κινημάτων, σαν αίσθηση των λαϊκών ανθρώπων σε ολόκληρο τον κόσμο.
Αυτά πρέπει να διατυπωθούν σε επίπεδο προγράμματος, να γίνουν οι λογαριασμοί με το παρελθόν, κι όχι να γίνει και εδώ «κούρεμα». Να «κουρεύουμε» δηλαδή τα ιδεολογικά και θεωρητικά θέματα, παραμένοντας στην «πρωτόγονη φάση».
Ζούμε την έλλειψη νοήματος. Είμαστε στην εποχή της παραποίησης και της διαστροφής. Οι μεγάλες λέξεις που όπως λέει ο ποιητής πυρπόλησαν τις καρδιές των ανθρώπων όπως ελευθερία, δημοκρατία, ρήξεις, συνέχειες, υποκειμενικότητες, δοκιμάζονται. Αφού στάθηκε αδύνατο να παραμεριστούν, αφυδατώθηκαν και αναπαράγονται ως πουκάμισο αδειανό από την συστημική εξουσία. Μοιάζει οι βασικές έννοιες που συγκροτούν την κοινωνία, που από ασώματο σύνολο την καθιστούν σπονδυλωμένη παρουσία, να κυκλοφορούν αδιάθετες, να είναι διεκδικήσιμες.
Μια έκρηξη σημαινόντων, όπως θα έλεγαν και οι διανοούμενοι, χωρίς αποδέκτη.
Εδώ τίθεται το ζήτημα της ηγεμονίας, της επανανοηματοδότησης και της πρακτικής οργάνωσής της.
Π.χ.: Η δημοκρατία. Ένα ζήτημα που η Αριστερά ακόμα και σήμερα δεν έχει την καλύτερη σχέση μαζί του. Προσπάθησε να το προσεγγίσει μέσα από το σχήμα αστική-προλεταριακή δημοκρατία (αληθινή και προς όφελος του λαού). Πέραν του προσχηματικού στοιχείου αυτή η προσέγγιση στην καλύτερη και την πιο αυθεντική της εκδοχή δεν φτάνει.
Χρειάζεται καθολική επανανοηματοδότηση σε όλα τα επίπεδα.
Μέσα από μια οπτική που κάνει έκκληση για ηγεμονία στο φιλοσοφικό και ιδεολογικό και αξιακό επίπεδο, (ας θυμηθούμε ότι η Γαλλική Επανάσταση το τοποθέτησε σε αυτή τη βάση για να διεξαχθεί η ίδια) στο στρατηγικό (ο σοσιαλισμός ή θα είναι δημοκρατικός ή δεν θα υπάρξει, έλεγε ο Πουλαντζάς), στο θεσμικό-πολιτειακό (άμεση δημοκρατία ζήτησαν οι πλατείες και οι απανταχού αγανακτισμένοι), στο στενό πολιτικό (μια νέα σχέση πολιτικής εκπροσώπησης ζητά η συγκυρία) στο εσωκομματικό (μ’ αυτά είναι μπλεγμένος ο ΣΥΡΙΖΑ και κάθε σύγχρονο αριστερό εγχείρημα) κ.λπ.
Δεν μπορούμε να ξεφύγουμε από πουθενά στο ζήτημα «δημοκρατία».
Η ζωή «κόβει» δρόμους
Στις «πρωτόγονες φάσεις» δημιουργούνται προγεφυρώματα και κόβεται δρόμος. Φτάνουμε σε ορισμένα ανώτερα σημεία χωρίς να διατρέξουμε λογικά στάδια και προδιαγραμμένες πορείες. Ένα στοιχείο ασυμμετρίας και χαοτικών τάχα γεγονότων-κινημάτων-ξεσπασμάτων μας οδηγούν σε άλλα σημεία. Για παράδειγμα στην χώρα μας ο ΣΥΡΙΖΑ, μετά από μια αποσταθεροποίηση του αστικού μπλοκ, που προκλήθηκε από το μαζικό λαϊκό κίνημα ενάντια στο μνημόνιο και την τρόικα, έθεσε ζήτημα μετάβασης σε μια νέα Ελλάδα σε άλλη Ευρώπη. Τέθηκε ζήτημα δημιουργίας ενός κοινωνικού και πολιτικού υποκειμένου που να είναι ικανό να συγκροτήσει ένα ιστορικό μπλοκ δυνάμεων.
Εδώ πλέον η επικαιρότητα του Γκράμσι είναι τεράστια.
Ο ίδιος θα μελετούσε την μνημονιακή κοινωνιολογία και όλες τις αλλαγές τόσο σε επίπεδο οικονομικό όσο και σε επίπεδο εποικοδομήματος.
Θα έδινε τεράστια σημασία στις αλλαγές του συσχετισμού δυνάμεων δείχνοντας την γραμμή της καθεστωτικής ανασύνταξης αλλά και τις δυνατότητες σύμπηξης ενός μεγάλου κοινωνικού μπλοκ αλλαγής.
Θα εξέταζε τα ήθη και τα έθιμα, την πολιτική κουλτούρα της ριζοσπαστικοποίησης και την προσπάθεια του κομματικού συστήματος να ανταποκριθεί στα νέα δεδομένα.
Θα παρενέβαινε δείχνοντας το μεγάλο θεωρητικό κενό που πρέπει άμεσα να καλυφθεί.
Θα εξέταζε το αντιμνημονιακό κίνημα ως βαθιά ετερώνυμο και εσωτερικά αποκλίνον. Οι εσωτερικές αντιφάσεις δεν το εμποδίζουν να είναι δυναμικό. Το εμποδίζουν να είναι ανεξάρτητο και επαρκές. Το επαρκές δεν εξαρτάται με κάποιο κόμμα που θα εκφράσει αυτή την επάρκεια αλλά με την αναβάθμιση του ίδιου του κινήματος. Η αναβάθμισή του δεν μπορεί να προέλθει ούτε από πολιτικές που θα θελήσουν να το εκφράσουν και να διαχειριστούν τις αντιφάσεις του, κρατώντας τες σε ένα μη εκρηκτικό πλαίσιο. Δεν είναι λίγο. Είναι τεράστιο αλλά δεν φτάνει.
Εδώ απαιτείται επαγωγή. Προσανατολισμός δια μέσου παρεμβάσεων που το σπονδυλώνουν, που το καθιστούν κοινωνικό πολιτικό υποκείμενο. Και αυτές με τη σειρά τους θέτουν ένα άλλο μοντέλο πολιτικής οπτικής εντός του οποίου η έννοια της ηγεμονίας θα έχει την πραγματική της διάσταση.
Μια παρατήρηση για την διανόησή μας
Λέει ο Γκράμσι:
«Το λαϊκό στοιχείο αισθάνεται, αλλά δεν κατανοεί πάντα ή δεν ξέρει. Ο διανοούμενος ξέρει, αλλά δεν κατανοεί πάντα και ειδικότερα δεν αισθάνεται.
Το λάθος του διανοούμενου συνίσταται στο ότι πιστεύει πως μπορεί να ξέρει χωρίς να κατανοεί και ειδικότερα χωρίς να αισθάνεται και να ενδιαφέρεται ζωηρά, δηλαδή πως ο διανοούμενος μπορεί να είναι τέτοιος μόνο αν διακρίνεται και αποχωρίζεται από το λαό-έθνος, δηλαδή χωρίς να αισθάνεται τα στοιχειώδη πάθη του λαού, κατανοώντας τα και μετά εξηγώντας τα και δικαιολογώντας τα μέσα στην καθορισμένη ιστορική κατάσταση.
Δεν γίνεται πολιτική ιστορία χωρίς αυτό το πάθος, δηλαδή χωρίς αυτό το συναισθηματικό δεσμό ανάμεσα στους διανοούμενους και το λαό-έθνος.
Αν η σχέση ανάμεσα σε διανοούμενους και λαό-έθνος, ανάμεσα σε διευθύνοντες και διευθυνόμενους δίνεται με μια οργανική συνάφεια όπου το αίσθημα-πάθος γίνεται κατανόηση και μετά ξέρω, μόνο τότε η σχέση είναι σχέση αντιπροσώπευσης, πραγματοποιείται η ζωή συνόλου που μόνο αυτή είναι κοινωνική δύναμη. Δημιουργείται το ιστορικό μπλοκ».
Τα σαράντα χρόνια της έκδοσης των έργων του Γκράμσι στην Ελλάδα συμπίπτουν με μια ιστορική στιγμή που πολλά από όσα υπέδειξε σαν ένα δρόμο μπορούν να δοκιμαστούν, μπορούν να γονιμοποιηθούν με την δράση των μαζών, μπορούν να ανοίξουν δρόμους για μια άλλη πορεία από την μνημονιακή καταβύθιση και διάλυση μιας χώρας, μιας κοινωνίας, ενός λαού, ενός έθνους.
Στις εκδόσεις «Στοχαστής», και στον Λουκά Αξελό προσωπικά, ένα βαθύ ευχαριστώ και καλή δύναμη στην κοινή πάλη.
“Η μετάβαση έχει αρχίσει”, Ομιλία στο Φεστιβάλ Resistance 1/7/2012
Το φεστιβάλ Resistance 2012 έκλεισε με την πολιτική εκδήλωση – συζήτηση: «Μια χώρα σε μετάβαση – Αγωνιζόμενοι για μια άλλη Ελλάδα».
Στην εκδήλωση, την οποία συντόνιζε ο συγγραφέας, διευθυντής του περιοδικού Τετράδια, Λουκάς Αξελός, μίλησαν οι Αλέξης Τσίπρας, πρόεδρος της ΚΟ του ΣΥΡΙΖΑ, Σοφία Σακοράφα βουλευτής του ΣΥΡΙΖΑ, Ευτύχης Μπιτσάκης, ομότιμος καθηγητής Φιλοσοφίας και Ρούντι Ρινάλντι, εκπρόσωπος της ΚΟΕ.
Παρεμβάσεις έκαναν ο δημοσιογράφος Νίκος Ξυδάκης, οι πανεπιστημιακοί Σία Αναγνωστοπούλου και Σταύρος Κωνσταντακόπουλος, ο χορογράφος Κωνσταντίνος Μίχος, η ιστορικός – σκηνοθέτης Έλενα Πατρικίου και ο αναλυτής – προγραμματιστής Γιάννης Φούντας.
ΕΔΩ οι σύνδεσμοι για όλες τις ομιλίες και τις παρεμβάσεις.
ΡΡ: Είναι ανάγκη ο προβληματισμός, η σκέψη, να ξεφύγουνε από στερεότυπα και να βαθύνουνε, γιατί η αυτοκτονία της σκέψης, δεν αρμόζει στις ιστορικές στιγμές που ζούμε.
Ολόκληρη η κοινωνία περιμένει να δει πώς θα συμπεριφερθούμε αλλά και σε όλον τον κόσμο παρακολουθούνε έντονα αυτά που συμβαίνουν στη χώρα μας.
Ευελπιστώ η αποψινή συζήτηση να αποδειχτεί πράγματι χρήσιμη, γιατί χρειάζονται και αυτές οι «ανάσες» όταν αγωνιζόμαστε.
Έξι σημεία για όσα συμβαίνουν :
1. Όλα αλλάζουν
Αλλάζει ο πολιτικός χάρτης της χώρας, έχει αλλάξει τελείως η πολιτική γεωγραφία, δεν υπάρχει καθόλου πλέον ο δικομματισμός όπως τον γνωρίσαμε. Αλλάζουν οι συσχετισμοί, αλλάζει η Αριστερά. Η Αριστερά δεν είναι αυτό που ήταν πριν από έξι μήνες σε αυτή την χώρα. Έχει αλλάξει ο συσχετισμός μέσα στην Αριστερά αλλά και ο ρόλος της Αριστεράς μέσα στην κοινωνία. Αλλάζει η Ευρώπη, ακούγονται πιο δυνατά οι τριγμοί του ευρωοικοδομήματος – ακούγονται πιο δυνατά οι αγώνες σε ολόκληρο τον ευρωπαϊκό Νότο, αλλάζει ο κόσμος όλος.
Όλα αλλάζουν σε διαφορετικές κατευθύνσεις και κυρίως κάτω από την όξυνση όλων των αντιθέσεων και εκείνων που υπήρχαν και των νέων που αναβλύζουν μέσα στην κρίση, από μια πρωτοφανή καπιταλιστική κρίση που αγκαλιάζει τα πιο βασικά σημεία του συστήματος.
Η χώρα μας, ο λαός μας, το κίνημα στην Ελλάδα βρίσκονται στο επίκεντρο μεγάλων ιστορικών διλημμάτων, επιλογών, κατακτήσεων, στο επίκεντρο συγκρούσεων συμφερόντων και κοινωνικής πόλωσης, που θυμίζει περισσότερο λατινοαμερικάνικες συνθήκες και όχι αυτά που είχαμε ζήσει τελευταίες δεκαετίες στο χώρο της Ευρώπης.
Θα βρεθεί δρόμος για να υπάρξει διέξοδος για τη χώρα, το λαό, την κοινωνία ή θα οδηγηθούμε στην καταστροφή, σε μια τεράστια καταστροφή και χρεοκοπία;
Μπορεί να νοηθεί μια διαφορετική πορεία, μια καλύτερη κοινωνία, ένα ελπιδοφόρο μέλλον ή αυτά απαγορεύονται από τους συσχετισμούς, την μοίρα, την θέση και τη φύση αυτού του τόπου;
Όσα έγιναν στην Ελλάδα τα δυόμισι χρόνια που πέρασαν είναι διδακτικά για όλους μέσα και έξω από την χώρα. Το πειραματόζωο εξεγέρθηκε, ο λαός έχτισε ένα πρωτόγνωρο κίνημα αντίστασης και υπευθυνοποίησης, ο αγώνας αυτός συνδέθηκε με την τεράστια αφύπνιση των λαών που συμβαίνει μέσα στον πολυπολιτικό κόσμο, αφύπνιση που κανείς σήμερα δεν μπορεί να αγνοήσει.
Σε όλο τον κόσμο, τεράστιες μάζες μπαίνουν στο στίβο του αγώνα και ζητούν μια καλύτερη ζωή, έναν διαφορετικό κόσμο από αυτόν που τους προσφέρει ο καπιταλισμός και η κρίση.
Αυτά είναι πράγματα τα οποία πρέπει να μας δίνουν και έμπνευση και κουράγιο αλλά και υλικό για να μπορέσουμε να επεξεργαστούμε νέα θεωρία και νέα πράξη, γιατί η σχέση της αριστεράς με τη θεωρία είναι αρκετά χαμηλή. Οι τελευταίες 2-3 δεκαετίες έχουν δώσει πολύ υλικό για επεξεργασία για την θεωρία και την πράξη ενός απελευθερωτικού κινήματος αλλά αυτό το καθήκον έχει παραμεληθεί για σκοπιμότητες πιο πεζές και επιλογές τάχα αναγκαστικές. Δεν μπορεί να υπάρξει νικηφόρα πορεία αν δεν υπάρξει ανταπόκριση και σε αυτά τα πεδία.
2. Η μετάβαση έχει ήδη αρχίσει
Υποστηρίζω ότι η μετάβαση έχει ήδη αρχίσει. Να το αναλύσουμε λίγο αυτό.
Ξεκινάμε από την πραγματικότητα και όχι από τα σχήματα που έχουμε για αυτήν και τα στερεότυπα που κουβαλάμε.
Υπάρχει ένα 30% του ελληνικού πληθυσμού, λαϊκό, φτωχό, συγκεντρωμένο στα αστικά κέντρα και βιώνει την κρίση σε όλες τις διαστάσεις. Το οποίο 30% δεν έκανε πίσω σε μια από τις φοβερότερες καμπάνιες εκφοβισμού τους τελευταίους δύο μήνες ότι τάχα ψηφίζοντας τον ΣΥΡΙΖΑ θα έφερναν την καταστροφή στη χώρα. Ήταν μια στάση φρονήματος που συσπειρώθηκε γύρω από έναν πολιτικό φορέα και δεν κάμφθηκε. Αντιστάθηκε και μάλιστα για πολύ λίγο δεν μπορέσαμε να πετύχουμε τον στόχο του να ξεκινήσει μια διαδικασία αλλαγής και απόσπασης της διακυβέρνησης από την αστική τάξη.
Λίγο πριν, αυτός ο λαός στις 6 Μάη είχε τιμωρήσει σκληρά όλους τους μνημονιακούς. Γκρέμισε τελείως το δικομματισμό, οδήγησε όποιον είχε υποστηρίξει το Μνημόνιο σε φοβερή συρρίκνωση της δύναμής του και ορισμένα κόμματα τα εξαφάνισε και από το Κοινοβούλιο. Και έδωσε δύναμη μεγαλύτερη σε μια αντιμνημονιακή λαϊκή δύναμη τον ΣΥΡΙΖΑ και τον έφερε στη δεύτερη θέση. Και από εκεί αλλάζουνε όλα τα δεδομένα.
Λίγο πριν, τα δύο προηγούμενα χρόνια, αυτός ο λαός είχε δώσει δείγματα αγώνων και πρωτοπόρων κινήσεων. Και λίγες βδομάδες πριν τις εκλογές είχε μετατραπεί σε ένα πολιτικό ρεύμα αλλαγής και ανατροπής.
Σε αυτές τις συνθήκες μπορούμε να πούμε ότι έχει ξεκινήσει μια διαδικασία μετάβασης. Είναι μια διαδικασία που αφορά εκατομμύρια πολίτες μέσα στη χώρα μας.
3. Ποια μετάβαση, προς τα πού και με ποιον πρωταγωνιστή;
Μιλάμε για μια μετάβαση, για μια μεγάλη πολιτική αλλαγή.
Μια μεγάλη πολιτική αλλαγή που θα γκρεμίσει το πολιτικό σύστημα που υπάρχει στη χώρα μας και έχει εξυπηρετήσει όλη αυτή την εκδοχή ενός βαλκανικού εκσυχρονισμένου μεταπρατισμού και ενός καπιταλισμού τέτοιας φύσης, αλλά και έχει βάλει φαρδιά πλατιά τις υπογραφές στη τροϊκανή κατάσταση και στην κατάσταση των μνημονίων και της χρεοκοπίας της χώρας. Μια μεγάλη πολιτική αλλαγή που θα βάλει τις βάσεις για την παραγωγική ανασυγκρότηση, την ανεξαρτησία, την πραγματική δημοκρατία, τη νέα θέση Ελλάδας στο σύγχρονο κόσμο, τις αλλαγές στις κοινωνικές και παραγωγικές σχέσεις. Δεν είναι ακριβώς ο σοσιαλισμός, αλλά διαδικασία που θα ανοίγει την πόρτα σε έναν κοινωνικό μετασχηματισμό που θα έχει πολλά στοιχεία σοσιαλιστικού μετασχηματισμού. Δεν μπορεί σήμερα να υπάρξει καμία επιστροφή στην κατάσταση του 2008. Δεν ονειρευόμαστε μια κατάσταση, μια επιστροφή νοσταλγική προς τα πίσω. Οι επιλογές που υπάρχουν είναι η χρεοκοπία και καταστροφή αυτής της χώρας ή το άνοιγμα της διαδικασίας σε μια νέα μεταπολίτευση του λαού που θα ανοίγει τους δρόμους, θα βαθαίνει τις αναγκαίες αλλαγές. Και υποστηρίζω ότι αυτή η διαδικασία έχει ήδη ξεκινήσει.
Είναι ένα μεταβατικό σχήμα ανοικτό, πολύμορφο, σχήμα ρήξεων με ό,τι κυριαρχεί σήμερα και ανοίγματος ενός πρωτότυπου δρόμου προς μια καλύτερη κοινωνία. Είμαστε υποχρεωμένοι να πρωτοτυπήσουμε, εάν θέλουμε να δούμε καινούργια πράγματα και νικηφόρες διαδικασίες μεταβάσεις. Δεν μας βοηθάνε ούτε οι ξεπατικωτούρες, ούτε οι νοσταλγίες ενός ορισμένου παρελθόντος. Πρέπει να γράψουμε νέες σελίδες σ’ αυτά τα σημεία μ’ όλο τον σεβασμό στους αγώνες του 20ού αιώνα. Αλλά αυτή την στιγμή ανοίγονται δρόμοι μιας μετάβασης στον 21ο αιώνα. Η μετάβαση η οποία έχει αρχίσει με την ριζική απονομιμοποίηση της κυρίαρχης ιδεολογίας και των βασικών στηριγμάτων της, και την εκφρασμένη θέληση για αλλαγή και τερματισμό του τροϊκανού εφιάλτη, έχει αναγκαστικό σταθμό την απόσπαση της διακυβέρνησης από την αστική τάξη και την αλλαγή-ανατροπή ολόκληρου του πολιτικού συστήματος που έχει βασιστεί η σύγχρονη χρεοκοπία. Αυτό φοβήθηκε η αστική τάξη, όχι μόνο της Ελλάδας αλλά όλης της Ευρώπης στις πρόσφατες εκλογές. Αυτό φοβάται ακόμα. Αυτό φοβούνται και θέλουν να θωρακιστούνε απ’ αυτόν τον κίνδυνο και πρέπει το λαϊκό κίνημα, και πρέπει οι διαδικασίες μετάβασης να χτίσουνε μια προοπτική μέρα τη μέρα, μέσα από κάθε κινητοποίηση, κάθε μικρό και μεγάλο αγώνα και μια μεγάλη πολιτιστική αναμόρφωση, ένα άλλο μέλλον. Αυτά σημαίνουν μια πολιτική ρήξεων και με τα διεθνή στηρίγματα που έχουν οι «δικοί μας» εδώ στην Ελλάδα.
Η μετάβαση δεν μπορεί να νοηθεί σαν έργο μιας μικρής ολιγομελούς κυβέρνησης ή κάποιας πρωτοπόρας ομάδας. Πρωταγωνιστική δύναμη είναι ο λαός και μόνο ο λαός, είναι οδηγός σ’ αυτήν την διαδικασία.
4. Η μετάβαση σαν διαρκής διαδικασία ρήξεων και αλλαγής συσχετισμών
Θα μου επιτρέψετε μια παρένθεση. Σ’ ένα σχολιασμό που έκανε ο Μάο Τσε Τουνγκ πριν από χρόνια, σ’ ένα Εγχειρίδιο Πολιτικής Οικονομίας της ΕΣΣΔ, σε μια παράγραφο με τίτλο Η υποτιθέμενη οριστική σταθεροποίηση του σοσιαλισμού έκανε την εξής παρατήρηση:
«Όταν πρόκειται για ένα προτσές μακρόχρονης διάρκειας, όταν πρόκειται για μια διαδικασία μακρόχρονης διάρκειας, πριν από την τελική ποιοτική αλλαγή, υπάρχουν αναγκαστικά αδιάκοπες ποσοτικές αλλαγές και πολλές μερικές ποιοτικές αλλαγές. Αν δεν υπάρχουν μερικές ποιοτικές αλλαγές, ούτε πολλές ποσοτικές αλλαγές, η τελική ποιοτική αλλαγή δεν μπορεί να συμβεί».
Αυτή η φράση οδηγεί τη σκέψη να «συλλάβει» πως όλες οι διαδικασίες που συντελούνται, δεν έρχονται σε μια μαγική νύκτα ή με μια μαγική μπαγκέτα ή κάποια στιγμή θα είναι η στιγμή μιας αποκάλυψης, μιας αλλαγής που γίνεται χωρίς να καταλαβαίνουμε πώς. Έρχονται μέσα από πάρα πολλές μικρές ποσοτικές, μερικές ποιοτικές αλλαγές, οι οποίες πρέπει να συντελεστούν για να φτάσουμε σε μια μεγάλη αλλαγή. Σήμερα στη χώρα μας δεν συμβαίνουν αλλαγές μονάχα ποσοτικού χαρακτήρα. Συμβαίνουν και ποιοτικές αλλαγές και πρέπει αυτό να το σημειώσουμε. Μερικές από τις πιο σημαντικές αλλαγές είναι: 1) το ζήτημα του ριζοσπαστισμού, του λαϊκού ριζοσπαστισμού, που έχει εμφανιστεί στη χώρα μας. Και αυτό που άλλαξε ποιοτικά είναι ότι σήμερα ο ελληνικός λαός βλέπει στην Αριστερά μια δύναμη που μπορεί να μετασχηματίσει την κοινωνία ή που θέλει να μετασχηματίσει την κοινωνία, ή που αναλαμβάνει την ευθύνη να σώσει τη χώρα και την κοινωνία. Και αυτό δεν υπήρχε πριν από λίγο καιρό. Να λοιπόν που έχουμε και μερικές σημαντικές ποιοτικές αλλαγές που πρέπει να τις εστιάσουμε και να κατανοήσουμε από τι θα εξαρτηθεί η εξέλιξή τους και η πορεία της μετάβασης που έχει αρχίσει.
5. Ο ρόλος της Αριστεράς σήμερα
Η Αριστερά, και ειδικά ο ΣΥΡΙΖΑ, αναδεικνύεται σαν ένας φορέας αλλαγής – μετάβασης από τα πράγματα. Από αυτά που συμβαίνουν. Από την ιστορία που υπάρχει σ’ αυτό τον τόπο. Από αυτά που νομίζουνε και άλλοι άνθρωποι από άλλες πιο μακρινές χώρες για αυτό τον τόπο. Όλα αυτά παίζουνε ένα ρόλο.
Η Αριστερά οφείλει άμεσα να ξεφύγει από πάρα πολλά στερεότυπα που έχει. Από ένα δογματικό τρόπο που αντιλαμβάνεται τα πράγματα. Από ένα φόβο για το λαό. Η μια έλλειψη εμπιστοσύνης προς τον λαό ή ένα φόβο που έχει απέναντι στα κινήματα. Από αυτά έχουμε ξεφύγει τα τελευταία χρόνια. Ο κόσμος έδειξε εμπιστοσύνη στο ΣΥΡΙΖΑ γιατί είναι μια δύναμη της Αριστεράς διαφορετική. Μια δύναμη της Αριστεράς ανοικτή, πιο δημοκρατική, μη σεχταριστική, ευρύχωρη, μια δύναμη που καταλαβαίνει τις αντιφάσεις τις δικές της, μια δύναμη που μιλά και για τον εαυτό της, μια δύναμη που δεν βλέπει να θέλει να μονοπωλήσει όλες τις διαδικασίες που υπάρχουν μέσα στην κοινωνία. Μια δύναμη που σέβεται τα κινήματα, μια δύναμη που θέλει να υπηρετήσει τα κινήματα. Και αυτό το πράγμα ήταν ο ΣΥΡΙΖΑ. Και εκεί που έκανε «κλικ» το ποιοτικό, γιατί υπήρξε ένα «ποιοτικό κλικ» ήταν όταν ο Α. Τσίπρας είπε το σύνθημα «για την κυβέρνηση της Αριστεράς». Όταν είπε το απλό πράγμα «αναλαμβάνουμε την ευθύνη για να αλλάξουμε την πορεία» ο κόσμος το αγκάλιασε.
Υπάρχει όμως ένα ζήτημα εδώ πέρα, πώς σταθεροποιείται το 26%; Και πώς ακόμα αναπτύσσεται παραπέρα; Και τι δουλειά πρέπει να γίνει για αυτό;
Πρέπει να γίνει με μια ακούραστη δουλειά. Και με τη δουλειά του μυρμηγκιού και με τη δουλειά κοντά στους ανθρώπους και με το να ανοίξουνε οι πόρτες του ΣΥΡΙΖΑ, να μπει όλος ο κόσμος μέσα στον ΣΥΡΙΖΑ και με το να γίνουμε μια νέα ελπιδοφόρα δύναμη και να έχουμε ένα προγραμματικό σχέδιο το οποίο να μπορεί ο κόσμος να το χαίρεται και να το αγκαλιάζει. Από την άποψη αυτή, η Αριστερά πρέπει να αφήσει όλες τις καθαρούτσικες φόρμουλες, να μη νομίζει ότι υπάρχει μονάχα κεφάλαιο και εργασία. Αυτή είναι η κυρίαρχη αντίθεση που υπάρχει. Εκφράζεται όμως αυτή η αντίθεση και με μνημόνια και με τρόικες και με τρόπους όπως τα γνωρίσαμε και άρα δεν χρειάζεται μονάχα να μιλάμε για ανατροπές, αντικαπιταλιστικές ανατροπές κ.λπ. Χρειάζεται να έχουμε ένα πρόγραμμα το οποίο να μιλάει στη γλώσσα του κόσμου, να του δείχνει το δρόμο μιας μεγάλης πολιτικής, οικονομική και κοινωνικής διεξόδου και αλλαγής. Και βέβαια, πρέπει να απορρίψουμε όλες τις απλοϊκές αντιλήψεις. Και όλους τους δογματισμούς. Η Αλέκα Παπαρήγα θέλει να καταργήσει ακόμα και τον όρο Αριστερά. Θέλει να μιλάει μόνο για τάξεις και μόνο για κομμουνισμό. Τιμωρήθηκε από τη στάση που κράτησε. Τιμωρήθηκε από το σύνθημα «Ισχυρό ΚΚΕ». Έτσι, ουσιαστικά, οδηγήθηκε στο να έχει μια καθεστωτική στάση. Έχουμε ανάγκη προχωρημάτων και δεν πρέπει να δείχνουμε ότι θα τα αντιμετωπίσουμε όλα κάτω από το φόβο της αναθεώρησης. Ότι τάχα, εάν ανοίξουμε τα νέα προβλήματα, τα νέα ζητήματα, τη νέα θεωρία, αναθεωρούμε κάποια κατοχυρωμένα πράγματα που υπήρξανε από τον Μαρξισμό.
Οι πλατείες, το εθνικό, η πατρίδα, η διακυβέρνηση δείτε ακόμα και την κριτική που κάναμε όλοι εμείς πριν από μερικά χρόνια στον κυβερνητισμό. Όλα αυτά αλλάζουν στη συνείδησή μας.
6. Η νίκη και πώς θα φθάσουμε σε αυτήν. Πώς η μετάβαση δεν θα αλλάξει φορά
Δεν δίνονται κάθε μέρα ευκαιρίες, το ξέρουμε αυτό. Αλλά δεν είναι ότι δόθηκε μια ευκαιρία που χάθηκε για πάντα. Ίσα- ίσα, αν φερθούμε σοφά, αν φερθούμε με γνώση, αν δεν φερθούμε με αλαζονεία, μπορούμε και πρέπει να εμφανιστούμε σαν μια δύναμη μετασχηματισμού και μετάβασης και να δείξουμε ότι δεν είναι θέμα «ευκαιριών», αλλά, ζήτημα συνολικής προετοιμασίας του λαού ώστε να συνεχιστεί η διαδικασία μετάβασης που έχει ξεκινήσει. Άρα, ο λαός να προετοιμαστεί κατάλληλα και ολόπλευρα. Πολιτικά, οργανωτικά, θεωρητικά, με νέα συνείδηση, νέα ιδεολογία για τη μετάβαση και το προχώρημα. Είναι τεράστιο έργο. Ακόμα και να βάλουμε τις βάσεις του: σε επίπεδο προγράμματος, στόχευσης, ανάγκης, οργάνωσης, και επιβίωσης του λαού και της κοινωνίας. Είναι τεράστιο βήμα μπροστά.
Πρέπει να μας διακρίνει ο δημοκρατισμός σε όλα τα πεδία. Η δημοκρατία κεντρικό ζήτημα. Σε όλα τα πεδία, παντού. Ένα μεγάλο κίνημα, ρεύμα δημοκρατισμού πρέπει να διαπεράσει και να θεωρείται μόνιμο και διαρκές στοιχείο όλης της μετάβασης.
Αυτή τη στιγμή είναι αναγκαίο να αλλάξει γρήγορα ο ΣΥΡΙΖΑ, να γίνει δύναμη μετάβασης, να γίνει φορέας μετάβασης, να γίνει δύναμη μετασχηματισμού.
Μόνο έτσι θα σώσουμε τη χώρα και θα εγγυηθούμε να μην αλλάξει φορά η διαδικασία της μετάβασης.