Τον Μάιο του 2010, στα πρώτα βήματα αυτής της εφημερίδας και μόλις μπαίναμε στη μνημονιακή εποχή, μιλήσαμε -σχεδόν οι μόνοι στο χώρο της Aριστεράς- για είσοδο σε μια «νέα καθεστωτική φάση». Τέσσερα χρόνια μετά, χρόνια έντονων αλλαγών, ανατροπών, αγώνων, ανακατατάξεων, ανατινάξεων τομέων της οικονομίας και καταστροφής κοινωνικών στρωμάτων και τάξεων, παρεμβάσεων και τελεσιγράφων από μεριάς των «δανειστών» – κλεπτοκρατών, έχουμε φθάσει σε ένα νέο ποιοτικό στοιχείο που χαρακτηρίζει συνολικά τη χώρα μας.Είμαστε, πλέον, όχι μια χώρα του Ευρωπαϊκού Νότου, όχι απλά μέλος της Ε.Ε., αλλά κάτι άλλο που πρέπει να οριστεί με τη μεγαλύτερη δυνατή ακρίβεια.
Δεν είμαστε «Νότος», όπως θα ορίζονταν η Ισπανία, η Πορτογαλία ή η Ιταλία. Είμαστε κάτι πιο… παρακατιανό. Να το αποκαλέσουμε «νότο του Νότου»; Κάτι περισσότερο λέει επί της ουσίας. Ορισμένοι αναλυτές ονομάζουν κάποιες χώρες ως «σκουπίδια» και σ’ αυτές περιλαμβάνουν περιπτώσεις χωρών όπως Βουλγαρία, Ρουμανία, Σερβία, Μολδαβία κ.λπ. Με αυτόν τον προσδιορισμό πλησιάζουμε περισσότερο την πραγματικότητα και τη διαβάθμιση που γίνεται από τους μεγαπαίκτες όταν ατενίζουν τη Βαλκανική, τη νοτιοανατολική πτέρυγα της Ευρώπης ή την περιοχή που πλησιάζει περισσότερο προς τη Ρωσία και τη Μέση Ανατολή.
Άλλοι έχουν χρησιμοποιήσει τον όρο «αποικία-χρέους» και πλησιάζουν ακόμα περισσότερο την πραγματική υπόσταση της χώρας μας στο σύγχρονο κόσμο.
Και, πρόσφατα, με όσα γίνονται μπροστά στα μάτια μας, έχουμε το πλευροκόπημα της «αποικίας-χρέους» από δύο μεγάλους περιφερειακούς πολέμους (Ουκρανία-Συρία/Ιράκ) και τα βαθύτατα ανησυχητικά σημάδια αναφλέξεων στον Βαλκανικό χώρο, όπως έδειξαν πρόσφατα γεγονότα σε γήπεδα και μειονοτικούς χώρους.
Έτσι, λοιπόν, το πείραμα που ξεκίνησε το 2010 με μνημόνια και τρόικες ως ειδικές μορφές καθεστώτων σε «άρρωστα» μέλη της Ε.Ε., φτάνει σήμερα να έχει δώσει τόσα πολλά αποτελέσματα, που εισάγει τη χώρα μας σε μια νέα ποιοτική κατάσταση, αυτήν της αποικίας-χρέους.
Παράλληλα, έχουμε -πάλι μπροστά στα μάτια μας- τη μετατροπή μιας χώρας (με όσα γενικά χαρακτηριστικά είχε μια χώρα μέχρι το 2010 και με όσα ειδικά χαρακτηριστικά είχε η Ελλάδα) σε χώρο γεωπολιτικών αναδιατάξεων και ρυθμίσεων. Δεν πρόκειται μόνο για τις καταστροφές ενός πολέμου (όπως συνηθίζεται να λέγεται για τα δεινά που επισώρευσαν μνημόνια και τρόικες επί 4 έτη) αλλά για ταυτόχρονο σχεδιασμένο και επιβαλλόμενο «άδειασμα» των χαρακτηριστικών που συγκροτούν τη λαϊκή και εθνική κυριαρχία και την κρατική συγκρότηση, τη διοικητική δομή, την κοινωνική συνοχή, τα πολιτισμικά στοιχεία.
Κρίσιμες παραδοχές
Δεν είναι εφικτή η επιστροφή στην κατάσταση που βρισκόταν η χώρα πριν από το 2008. Η καταστροφή είναι τέτοια και τόση που η χώρα χρειάζεται γενική ανάταξη. Ούτε το ζήτημα-πρόβλημα της χώρας είναι απλά η οικονομική κρίση. Είναι καθολική κρίση. Κρίση θεσμών, πολιτικού συστήματος, παραγωγικού ιστού, κρατικού συστήματος, πολιτισμού, κοινωνικής συνοχής, γενικευμένης υπόστασης ως κρατικής οντότητας και χώρας.
Ελάχιστοι από το χώρο της διανόησης έχουν την τόλμη να συγκρίνουν την καταστροφή που έχει επέλθει με αυτήν του 1922. Είναι τόσο μεγάλη και τόσο βαθιά η καταστροφή που προκαλεί ανησυχίες για την ίδια την ύπαρξη της Ελλάδας ως χώρας, ενώ έχουν προταθεί και χαρακτηρισμοί όπως «προτεκτοράτο», «χώρα υπό κατοχή», «μετανεωτερική αποικία» ή «καθεστώς μετανεωτερικής υποτέλειας».
Όλες αυτές οι προσεγγίσεις, είναι κοντύτερα στην πραγματικότητα της χώρας, παρά οι αναλύσεις των πολιτικών υπαλλήλων της τρόικας ή τα σχήματα που κυριαρχούν στην αριστερή διανόηση. Για την τελευταία, όλα αυτά δεν τους λένε τίποτα και ακόμα δεν έχουν συνέλθει από την προηγούμενη ανάλυση που είχαν, ότι τάχα η Ελλάδα είναι μια ιμπεριαλιστική χώρα που μετέχει διά της άρχουσας τάξης της στην εσωτερική υπερεκμετάλλευση και την ιμπεριαλιστική λεία. Πόσο μάλλον να δεχθούν την έννοια «αποικία-χρέους» και τα καθήκοντα που αυτή θέτει.
Επομένως, ας εξετάσουμε έστω συνοπτικά αυτήν την έννοια.
Η έννοια «αποικία-χρέους»
Η Ελλάδα δεν είναι μια κλασική αποικία όπως κάποτε θεωρούντο χώρες της Αφρικής, της Ασίας ή της Λατινικής Αμερικής. Ήταν μια χώρα στο μέσο επίπεδο ανάπτυξης του καπιταλισμού (συγκρινόμενη με άλλες χώρες της καπιταλιστικής μητρόπολης), διαμετακομιστικό κέντρο μεταπρατικών υπηρεσιών και εκδουλεύσεων και με ορισμένα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά που σχετίζονται με την ειδική ανάπτυξη των εμπορευματικών-καπιταλιστικών σχέσεων και τομέων. Τα οποία, με τη σειρά τους, συνδέονται με τα ειδικά καθεστώτα που γνωρίσαμε ως χώρα-πεδίο ανταγωνισμού και περασμάτων μεγάλων δυνάμεων (γεωπολιτική θέση της χώρας) αλλά και αποτέλεσμα της λαϊκής πάλης και των εποικοδομημάτων που έπαιξαν ιδιαίτερο ρόλο στις υποτελείς τάξεις -τόσο στην αντίστασή τους όσο και στην ενσωμάτωσή τους. Δεν μιλάμε επομένως για την Λιβερία ή κάποια άλλη χώρα.
Η έννοια δεν είναι απλά «αποικία» αλλά «αποικία- χρέους» και αφορά σύγχρονες συνθήκες μετατροπής μιας χώρας με ιδιαίτερα χαρακτηριστικά σε μια χώρα υπό επιτήρηση, διεθνή έλεγχο, με παραδομένα όλα τα εργαλεία άσκησης οικονομικής πολιτικής και με επιτόπιους τοποτηρητές δανειστών που αντιμετωπίζουν τη χώρα όχι ως κυρίαρχη, αλλά κάτι παραπάνω από εξαρτημένη ή κυριαρχούμενη πολιτικώς.
Αποικία χρέους είναι μια χώρα που:
α) Βρίσκεται στο κάτω μέρος της αλυσίδας των κρίκων της Ε.Ε.
β) Στο πλαίσιο της παγκοσμιοποίησης, έχει περιοριστεί δραστικά η κυριαρχία της και έχει γίνει πλέον μόνο τυπική.
γ) Υπόκειται στην άμεση εποπτεία τρίτων δυνάμεων (τρόικα-Φούχτελ-Ραϊχεμνμπάχ κ.λπ.).
δ) Οι αποφάσεις που την αφορούν λαμβάνονται εκτός των νόμιμων εσωτερικών διαδικασιών και οι εσωτερικοί θεσμοί απλά καλούνται να επικυρώσουν τις αποφάσεις που λήφθηκαν από τρίτα μέρη, τα οποία δρουν διεθνώς (γερμανικό κράτος, ευρωενωσιακή γραφειοκρατία, «αγορές», δηλαδή, χρηματοπιστωτικό κεφάλαιο) και
ε) στην ουσία αυτά τα τρίτα μέρη συνδιαμορφώνουν ή επιβάλουν την εσωτερική πολιτική και την ημερήσια διάταξη.
στ) Ολόκληρη η οικονομία της βρίσκεται υπό τον άμεσο έλεγχο τρίτων, οι δε λειτουργίες της γίνονται με τρόπο που να συμπληρώνουν τις ανάγκες τους κι όχι τις δυνατότητες ανάπτυξής της.
ζ) Βασικοί τομείς της αγοράς, του τραπεζικού συστήματος και του δημοσίου ελέγχονται και εποπτεύονται από τους δανειστές.
η) Τα δάνεια, η τοκογλυφία, οι όροι των μνημονίων και οι ειδικού τύπου δανειακές συμβάσεις λειτουργούν στην κατεύθυνση της μετάπτωσής της από κυρίαρχη σε «αποικία-χρέους», είναι δηλαδή πολιορκητικοί κριοί, μηχανισμοί άλωσης και υποδούλωσης, απονέκρωσης της κυριαρχίας, μετάπτωσης από την τυπική κατάσταση ενός ισότιμου μέλους της Ε.Ε., σε κάτι άλλο: αμνηστεύονται όλες οι πράξεις διαφθοράς και χρηματισμού ιδιαίτερα από ομίλους της Ε.Ε. και ιδιαίτερα από γερμανικές εταιρίες, δίνεται άμεση πρόσβαση και έλεγχος του ορυκτού πλούτου και προτιμησιακό καθεστώς στις αποκρατικοποιήσεις, όπως και προετοιμάζεται συστηματικά η δημιουργία ειδικών ζωνών στα εδάφη.
θ) Επαναφέρονται μέθοδοι εκμετάλλευσης, κοινωνικών σχέσεων και συσσώρευσης που χαρακτήριζαν τον καπιταλισμό της πρωταρχικής συσσώρευσης.
(Για όλα τα παραπάνω ο αναγνώστης μπορεί να βρει πλήθος από στοιχεία και επιχειρηματολογία στην άκρως ενδιαφέρουσα εργασία του Νίκου Κοτζιά με τον τίτλο Ελλάδα αποικία χρέους, ευρωπαϊκή αυτοκρατορία και γερμανική πρωτοκαθεδρία)
Παλιά αυτό που μας επισυμβαίνει θα το έλεγαν με την ακόλουθη γλώσσα: «Το χρηματιστικό κεφάλαιο, θα μπορούσαμε να πούμε, σε όλες τις οικονομικές και διεθνείς σχέσεις είναι μια δύναμη τόσο ισχυρή, τόσο αποφασιστική, ώστε να υποτάσσει, ακόμα και τα κράτη εκείνα που έχουν μια πλήρη πολιτική ανεξαρτησία».
Οι περίφημες «αγορές», λοιπόν, υποβάλλουν όρους και δημιουργούν νέα ποιοτικά στοιχεία με τη δράση τους και τη συνύφανσή τους με τα κράτη-μεγάλες δυνάμεις, τη γραφειοκρατία που οι ίδιες αναπτύσσουν, με τη διεθνοποιημένη κρατικότητα που δημιουργούν σε ένα βαθμό και με την εξελισσόμενη γεωπολιτική χαοτική κατάσταση που δημιουργείται από το φαινόμενο «δύση της Δύσης» ιστορικά, παγκόσμια και μέσα σε μια πρωτόγνωρη κρίση.
Ποια καθήκοντα προκύπτουν;
Πρώτο που πρέπει να αναρωτηθούμε είναι αν, πράγματι, συνειδητοποιείται η κατάσταση κι αν γίνεται κατανοητό ότι δεν αντιμετωπίζουμε ένα σύνηθες οικονομικό φαινόμενο (π.χ. κάθε 10 χρόνια έχουμε ύφεση-κρίση, γίνεται υποτίμηση κεφαλαίου και εργατικής δύναμης και ο κύκλος κερδοφορίας ξαναρχίζει βγαίνοντας από την κρίση ή κάτι παρόμοιο και λίγο πιο σύνθετο).
Βρισκόμαστε σε μια νέα ποιοτική κατάσταση που μπορεί να οδηγήσει σε τεράστιες περιπέτειες ή και καταστροφές αν δεν γίνει αντιληπτή κι αν δεν χαραχθεί μια στρατηγική διεξόδου της χώρας από το ειδικό καθεστώς στο οποίο την έχουν υποβιβάσει ή έχει υποβιβαστεί. Το κρίσιμο είναι πώς θα μετατραπεί από μια «αποικία-χρέους» σε μια ανεξάρτητη βιώσιμη χώρα.
Δεύτερο, πρέπει να σκεφτούμε σοβαρά πώς αντιλαμβάνονται και πώς θα συμπεριφερθούν σε μια αποικία χρέους τα τρίτα μέρη. Θέλουν πράγματι την οικονομική ανάκαμψη και τη σταθερότητα της χώρας ή την βλέπουν ως χώρο που πρέπει να οικοπεδοποιηθεί με τρόπο που να ευνοεί ιδιαίτερα συμφέροντα και σύμφωνα με τη δύναμη ή την ιεραρχία των τρίτων μερών;
Μια «αποικία χρέους» μέσα σε μια γεωπολιτική δίνη που πλησιάζει επικίνδυνα μπορεί να οδηγηθεί και ώς το διαμελισμό και αυτό θα έχει τεράστιες συνέπειες σε όλες τις σφαίρες της κοινωνικής και πολιτικής ζωής.
Η Αριστερά και ειδικά ο ΣΥΡΙΖΑ, σε διάφορες εκφωνήσεις του, καλά κάνει και ομιλεί περί «αποικίας-χρέους». Η εφαρμοστέα πολιτική του, όμως, μοιάζει να ξεχνά αυτήν την ποιότητα, και αυτό το κενό -που δεν είναι μικρό- επείγει να καλυφθεί τάχιστα με παρεμβάσεις της ηγεσίας του.
Ο στόχος, ο στρατηγικός στόχος, δεν είναι απλά «να κυβερνήσουμε» αλλά να συμβάλλουμε -και με την διακυβέρνηση- για να μπει ένα στοπ στο καθεστώς «αποικίας-χρέους». Οι προϋποθέσεις ενός τέτοιου στόχου είναι πάμπολλες, δύσκολες και σύνθετες. Δεν επιτυγχάνονται με εξυπνακισμούς και με τετριμμένα αριστερά στερεότυπα και λεονταρισμούς (πολιτικές και σχήματα των ΚΚΕ, εξωκοινοβουλευτικής αριστεράς κ.λπ.). Δεν λύνονται και χωρίς ενεργοποιημένο το μεγάλο όπλο, το όπλο της πολιτικής και του λαϊκού κινήματος. Μόνο με ενεργοποιημένο το όπλο της πολιτικής (πολιτικός αγώνας ενάντια στο καθεστώς της «αποικίας-χρέους») και λαϊκό κίνημα που λαμβάνει την ευθύνη μαζί με την Αριστερά να ανατάξει τη χώρα και την κοινωνία από τη διάλυση και να τις ξαναδώσει υπόσταση.
Εδώ δύο σημαντικές υποσημειώσεις:
α) Η χώρα δεν διαθέτει πολιτικές ή διανοητικές ελίτ που να θέτουν τέτοιους στόχους και να νοιάζονται για την αναγέννηση της χώρας. Η εθελοδουλία και ο ραγιαδισμός του πολιτικού κόσμου και ο κοσμοπολιτισμός-ευρωπαϊσμός της διανόησης, σε γενικές γραμμές, έχουν αφήσει ένα τεράστιο κενό που πρέπει κι αυτό να καλυφθεί.
β) Τα γεωπολιτικά σύννεφα δεν επιτρέπουν «ανέσεις» που υπήρξαν ακόμα και στα μνημονιακά χρόνια. Έρχονται τεκτονικοί σεισμοί και όλες οι γραμμές μοιάζουν ανοχύρωτες…
Πόσο καλό μπορεί να επιφέρει το γκραμσιανό και πολυφορεμένο «απαισιοδοξία της σκέψης, αισιοδοξία της θέλησης»; Αισιοδοξία μπορεί να προκύψει αν ψάξουμε καλά σε αυτό που τόνιζε ένας σημαντικός διανοητής, ο Κωστής Μοσκώφ, ως εποικοδημήματα των υποτελών τάξεων και στρωμάτων στη χώρα.
Έχουμε περισσότερο από ποτέ ανάγκη από μια «πραγματικότητα εννοιών» που θα αντικαταστήσει την «πραγματικότητα παραστάσεων» που έχουν στήσει οι μνημονιακές εσωτερικές και τρίτες δυνάμεις.